Projecten
Voorbeeldprojecten van de Achterstandsfondsen
1.1 Innovatie en ontwikkeling
Daar waar de druk op de huisartsenzorg en werkbelasting het hoogst is, is de behoefte aan innovatie en de wens tot verbetering het grootst. De Achterstandsfondsen voeren verschillende activiteiten en projecten uit met het doel huisartsen in achterstandswijken te ondersteunen en de zorg voor patiënten in achterstandswijken te verbeteren. Voorbeelden hiervan zijn:
• Beweegprogramma’s
• Activiteiten ter stimulering van netwerkvorming en samenwerking
• Projecten ter vergroting van de bereikbaarheid van de huisartsenpraktijk
• Projecten gericht op het doelmatig gebruik van de gezondheidszorg
• Deskundigheidsbevordering
• Doelgroep gerichte projecten en activiteiten
Innovatie en vernieuwing is mogelijk, omdat er lokaal geëxperimenteerd kan worden en nieuwe werkwijzen uitgeprobeerd kunnen worden zonder dat uitgebreid onderzoek of een bureaucratie traject vooraf nodig is. Er zijn verschillende vernieuwingen ingevoerd die ooit een impuls hebben gekregen vanuit de huisartsen in achterstandswijken met behulp van de Achterstandsfondsen en die nu niet meer weg te denken zijn in de huisartsenzorg in Nederland. Hieronder leest u over deze initiatieven en meer voorbeeldprojecten.
1.2 Successen uit het verleden
1.2.1 Huisartsenposten
Het is nauwelijks een decennium geleden dat huisartsen voor elkaar avond- nacht en weekenddiensten deden vanuit hun eigen huis of praktijk binnen een kleine groep huisartsen. De behoefte aan een reorganisatie van de avond- nacht- en weekenddiensten ontstond vanuit de huisartsen in achterstandswijken en dat is ook niet zo verwonderlijk. Naast de hoge belasting en werkdruk van de huisartsen, speelde op sommige plekken ook de onveiligheid in achterstandswijken een rol.
Al vrij snel na de start van de achterstandsfinanciering ontstonden in diverse steden van de Achterstandsfondsen initiatieven om een oplossing te bieden voor de hoge belasting die de avond-, nacht- en weekenddiensten op de huisartsen legde. Hieruit ontstonden de centrale huisartsenposten. Inmiddels hebben de huisartsenposten zich verspreid over het hele land en maken bijna alle huisartsen daar gebruik van.
Uit een evaluatie onderzoek naar vijf jaar achterstandsfinanciering bleek men erin geslaagd te zijn een belangrijke doelstelling van de fondsen te hebben aangepakt; de belasting is significant gedaald en het heeft geleidt tot een duidelijke verhoging van het werkplezier (Devillé et al., 2003).
1.2.2 Praktijkondersteuner huisartsenzorg (POH)
Sinds 1997 ondersteunen Achterstandsfondsen projecten waarbij in de huisartsenpraktijk naast de huisarts een praktijkondersteuner actief is. Lokaal werd op verschillende manieren inhoud gegeven aan een ondersteunende functie voor huisartsen. Gebrek aan training, het ontbreken van een duidelijke afstemming van het takenpakket en taakafbakening en multidisciplinair samenwerken werden genoemd als leerpunten, maar over het algemeen was men zeer positief over de ondersteunende functie in de huisartsenpraktijk. Al vrij snel in juli 1999 sloten het Ministerie van VWS, Zorgverzekeraars Nederland en de Landelijke Huisartsenvereniging het convenant tot invoering van praktijkondersteuning in de huisartsenzorg en kwam er structurele financiering vrij voor praktijkondersteuning.
De functie van POH zorgde voor werkdrukverlichting van de huisartsen en werd gezien als de oplossing voor substitutie van de tweede naar de eerste lijn en de oplossing voor de verwachte toename van de zorgvraag van chronisch zieken.
Veel Achterstandsfondsen bieden hun huisartsen in het kader van het verminderen van de werklast, het bevorderen van beschikbaarheid van zorg en verbetering van kwaliteit van de zorg voor patiënten met complexe problemen, extra inzet van een POH. Daarnaast financieren sommige Achterstandsfondsen een allochtone zorgconsulent. Zij geven - op verwijzing van een hulpverlener - uitleg over ziekte en gezondheid in de eigen taal.
1.2.3 Beweegprogramma’s
Achterstandsfondsen hebben veel bijgedragen aan de ontwikkeling en uitvoering van verschillende beweegprogramma’s, zoals de Beweegkuur, Beweeg je Beter, Big Move, het Beweegrecept en Van Klacht naar Kracht. Beweegprogramma’s zijn door zorgverzekeraars in het aanvullend pakket van de zorgverzekeringen opgenomen.
Bij de ontwikkeling van programma’s spelen de Achterstandsfondsen vaak een belangrijke rol bij het op maat maken van programma’s voor verschillende doelgroepen. Lokaal werken Achterstandsfondsen samen met gemeenten aan blijvend meer beweegactiviteiten in achterstandswijken. Ze doen bijvoorbeeld onderzoek om te achterhalen hoe patiënten in achterstandswijken het best gestimuleerd kunnen worden om in beweging te komen en betrekken huisartsen om te weten te komen welke rol zij (of de assistente) kunnen vervullen bij het aanbod van beweegactiviteiten in de wijk en op welke manier zij denken dat de gemeente daarin kan ondersteunen. In Rotterdam zijn aan de hand van de resultaten van het onderzoek verschillende beweegactiviteiten gestart, zoals zelfverdediging voor meisjes en is de beweegcoördinator aangesteld in twee deelgemeentes om voor blijvend en passend beweegaanbod te zorgen.
1.3 Veelbelovende projecten
We belichten drie projecten van Achterstandsfondsen die zich hebben bewezen in verschillende regio’s en waar we voor de toekomst een groot uitstralingseffect van verwachten.
1.3.1 Gezamenlijk medisch consult als reguliere werkwijze in zorgverlening aan chronisch zieken
Gezamenlijke consulten veranderen de band tussen patiënt en zorgverlener in veel opzichten in positieve zin. Dit bleek uit de evaluatie van twee lokale initiatieven waarin huisartsenpraktijken aan de slag gingen met het geven van gezamenlijk (medisch) consult.
In het groepsconsult hebben patiënten de ruimte om ervaringen te delen en huisartsen en POH’s komen door dit intensieve contact meer te weten over hun patiënten. Zo vertellen patiënten bijvoorbeeld meer over hun angsten en krijgen huisartsen en POH’s meer inzicht in de emotionele aspecten die komen kijken bij de ziekte.
Gezamenlijke consulten stimuleren patiënten tot zelfmanagement en de effecten van gezamenlijke consulten lijken gezondheidswinst op te leveren, alhoewel dit lastig in harde cijfers uit te drukken is. Het levert geen directe tijd- en kostenbesparing voor de huisarts op.
Voor de praktijkmedewerkers van één van de lokale initiatieven (Huisartsenpraktijk Presikhaaf) wegen de voordelen veruit op tegen de nadelen. Deze praktijk gaat zonder extra financiering van het Achterstandsfonds verder en heeft het gezamenlijk consult inmiddels als reguliere werkwijze opgenomen in haar zorgverlening aan chronisch zieken.
Er zijn voldoende aanknopingspunten om te zien dat deze vorm van consult voeren vele voordelen met zich mee brengt die zich niet direct vertalen in een besparing, maar die een waardevolle aanvulling zijn op de bestaande zorg voor chronisch zieken. Landelijk zal er voor de Achterstandsfondsen een implementatieplan worden opgesteld, zodat het elders in het land makkelijk overgenomen kan worden. De bovengenoemde ervaringen worden daar in meegenomen.
1.3.2 E-health: Health Communicator
De Health Communicator is een digitaal systeem dat de patiënt de mogelijkheid biedt om in eigen taal (dus ook in het Nederlands) het spreekuurconsult vóór te bereiden. In de wachtkamer van de huisarts staat een computer opgesteld, voorzien van een “touchscreen”, waarop vragenbundels, plaatjes, voorlichtingsmateriaal en/of films geprojecteerd kunnen worden. Voorafgaand aan een consult wordt een preconsult gevoerd. De patiënt kan vragen beantwoorden op de “console” in de praktijk, de eigen computer thuis, een tablet, of een mobiele telefoon met internet. Na het invullen van de vragenlijst(en) in de taal van de patiënt worden de resultaten naar de huisarts gestuurd (in de taal van de huisarts).
Door het gebruik van Health Communicator neemt de impact en de kwaliteit van het consult toe. Verder levert het programma tijdswinst op, omdat de anamnese deels digitaal wordt voorbereid en de antwoorden van de patiënt eenvoudig in het medisch dossier verwerkt kunnen worden. Het programma maakt het eenvoudiger voor laaggeletterde en anderstalige patiënten om gezondheidsklachten helder aan de arts over te brengen. Ook zal de patiënt de gegeven voorlichting beter kunnen begrijpen. Verder bestaat de mogelijkheid voor patiënten om de informatie nog eens opnieuw te bekijken. Het programma is ontwikkeld door huisarts Hans Nederhof uit Amsterdam Noord ondersteund door het Achterstandsfonds in Amsterdam. De Health Communicator heeft de nationale zorginnovatieprijs gewonnen en kan inmiddels breder uitgerold worden dankzij honorering van een aanvraag van de Health Communicator bij Stichting Achmea Gezondheidszorg / Agis Innovatie Fonds. Er kan nu onderzoek gedaan worden naar de verdere mogelijkheden en de effecten van het gebruik in de praktijk.
1.3.3 De Verwijswijzer
Huisartsen, praktijkondersteuners en doktersassistenten krijgen regelmatig verzoeken van patiënten om een medische verklaring af te geven voor bijvoorbeeld een werkgever, de gemeente of andere instantie. In veel gevallen kan de huisarts daar niet aan voldoen. Om de patiënt toch verder te kunnen helpen is de website De Verwijswijzer ontwikkeld. Op de website kunnen huisartsen, praktijkmedewerkers en patiënten zien hoe diverse veelgevraagde procedures precies in hun werk gaan. Om ook patiënten zonder een internetaansluiting te kunnen helpen, is de website ‘printbaar’ gemaakt, zodat assistentes deze mee kunnen geven na een consult. Dit project is uitgerold binnen de Achterstandsfondsen en inmiddels overgenomen door meerdere fondsen.
2. Landelijke actie
Naast activiteiten van individuele Achterstandsfondsen, zijn er projecten ontwikkeld waarbij op landelijk niveau is gewerkt aan verbetering van de zorg in achterstandswijken. Enkele voorbeelden van landelijke projecten zijn hieronder vermeld.
2.1 Stimuleren van samenwerking in de wijk
Veel Achterstandsfondsen zijn actief in het ondersteunen en versterken van samenwerking in de wijk en multidisciplinaire aanpak op diverse niveaus. Voorbeelden zijn het ondersteunen van:
• Vertegenwoordiging van huisartszorg in achterstandswijken op beleidsniveau binnen de gemeente
• Praktische uitwerking en toepassing van multidisciplinaire aanpak van zorg in de buurt
• Tijd en inspanning bij zorgvernieuwingsprojecten
• Sociale kaart, elkaar kennen in de buurt, weten welke voorzieningen en ondersteuning er is in de buurt
• Samenvoeging van disciplines in een eerstelijnscentrum
• Verbinden van zorg, welzijn en preventie
• Opzet en aanpak van ketenzorg, werken met ketenpartners
• Verbeteren van interdisciplinaire samenwerking zoals bijvoorbeeld betere afstemming rond polyfarmacie
• Het implementeren van multidisciplinaire samenwerking voor een goed functionerende eerstelijns GGZ
Op dit terrein lopen de Achterstandsfondsen voorop in de ontwikkelingen van zorg in de buurt. In achterstandswijken bestaat veel multi problematiek en integrale samenwerking is des te belangrijker.
2.2 Laaggeletterdheid/beperkte gezondheidsvaardigheden
Achterstandsfondsen willen meer aandacht voor laaggeletterdheid en hebben dit vastgesteld als landelijk thema. Dit betekent dat fondsen lokaal aan de slag gaan met het thema en dat er landelijke coördinatie is. Fondsen lezen over elkaars initiatieven, delen informatie en lokale initiatieven worden landelijk verspreid. Het resultaat is dat er trainingen zijn georganiseerd in het herkennen van laaggeletterdheid en zijn in eigen gelederen huisartsen opgeleid om deze trainingen te geven. Daarnaast is onder huisartsen en POH’s is onderzoek gedaan naar het materiaal dat zij gebruiken tijdens het consult met laaggeletterden en wat zij missen. Dit materiaal is verzameld en getoetst op de geschiktheid door huisartsen, POH’s en een diëtist. Het materiaal is op de website van AOF Amsterdam geplaatst en vrij toegankelijk voor iedereen. Verder kunnen huisartsen en POH’s de website verder aanvullen met materiaal voor laaggeletterden.
Lokaal zijn een aantal praktijken gestart met het aan passen en geschikt maken van de praktijkfolder en website voor laaggeletterden. Deze informatie is verzameld en gebruikt voor de ontwikkeling van een model praktijkfolder en website teksten die geschikt zijn voor laaggeletterden en landelijk door alle huisartsenpraktijken gebruikt kan worden. Ook laten steeds meer huisartsenpraktijken een praktijkcheck doen om de toegankelijkheid, communicatie en organisatie van de huisartsenpraktijk door te lichten en aan te passen voor hun laaggeletterde patienten.
2.3 Masterclass Tobzorg of Topzorg
Het werk als huisarts in een achterstandswijk is geen doorsnee patiëntenzorg. De levensomstandigheden van de patiënten en taal- en cultuurverschillen doen een groot beroep op de flexibiliteit, creativiteit en kunde van huisartsen. Veel huisartsen hebben zelf oplossingen gevonden voor vraagstukken in achterstandswijken. Speciaal voor deze huisartsen is de masterclass Tobzorg of Topzorg ontwikkeld. De masterclass is ontwikkeld door en voor huisartsen met ervaring in achterstandswijken. De nadruk ligt op een wisselwerking tussen theorie en praktijk. Deze masterclass is een initiatief van de werkgroep huisartsen in achterstandswijken, de LHV, het NHG en Pharos en is mede gefinancierd door de vier grootste Achterstandsfondsen.
2.4 Onderzoek Recept voor hulpverlening
Huisartsen in achterstandswijken worden regelmatig geconfronteerd met problemen van patiënten op maatschappelijk vlak. Om te achterhalen wat de behoeften van bewoners van achterstandswijken zijn ten aanzien van de huisartsenzorg op sociaal en maatschappelijk gebied, hebben Achterstandsfondsen meegewerkt aan een onderzoek naar deze behoeften. Gegevens vanuit achterstandswijken uit Amsterdam, Rotterdam en Utrecht hebben geresulteerd in aanbevelingen aan Achterstandsfondsen en huisartsen in achterstandswijken.
2.5 Studiereizen Marokko en Turkije
In 2010 heeft Achterstands Ondersteuningsfonds Amsterdam na het constateren van een grote behoefte hieraan onder de huisartsen een studiereis naar Marokko georganiseerd. Het doel was het verkrijgen van inzicht in de achtergrond van ‘gedeelde’ Marokkaans-Nederlandse patiënten, de werkwijze van artsen in Marokko en het Marokkaanse gezondheidszorgsysteem. In navolging op de studiereis naar Marokko zijn meerdere malen studiereizen georganiseerd naar Marokko, Turkije en Suriname. Daarbij werken het AOF Amsterdam en het FAW Rotterdam samen. Bij de reizen naar Marokko is ook de Marokkaanse overheid betrokken. De studiereizen worden landelijk aangeboden aan huisartsen en praktijkondersteuners in achterstandswijken. Deelnemers nemen de reis- en verblijfskosten voor eigen rekening.
2.6 Overzicht van gezondheidsrisico’s van bedevaartgangers
Een attendering voor huisartsen over de gezondheidsrisico’s tijdens de bedevaart naar Mekka is in oktober 2012 ontwikkeld naar aanleiding van de stedelijke bijeenkomst van het fonds in Amsterdam. Aanwezige huisartsen bij een presentatie over de bedevaart gaven aan deze bijeenkomst relevant te vinden en informatie graag in de vorm van een folder verspreid te zien onder huisartsen. De landelijk projectadviseur en de adviseur van het fonds in Amsterdam hebben dit verder uitgewerkt en verspreid onder de fondsen op het moment dat de bedevaart actueel was. Het doel is om deze attendering voor huisartsen over de gezondheidsrisico’s tijdens de bedevaart jaarlijks te laten terugkomen.